Friday, December 28, 2012

Í berginum í gellifrosti

Hugsaði meðan eg koyrdi til Dals í gjár, at tað eru so mong, sum ikki vilja koyra til Dals. Útsýnið út á haver fantastiskt, teir frystu løkirnir á høgru hond vóru sum fínastu listaverk. 
005
004

010
011017

Monday, December 17, 2012

Ruskut í Skopun

Vit fóru suður  tíðliga seinnapartin leygardagin. Men Havnin í Skopun var rættiliga óblíð, físti og froysti eftir okkum, ikki fyrr enn á triðja sinni sluppu vit innum. Tvær ferðir fór báturin yvir til smoguna, men takk, hann noyddist frá aftur, sirklaði uttanfyri, nærkaðist so aftur. Tríggjar ferðir. Teir vóru farin at tosa saman umborð, at nú mundu vit fara yvirum aftur.
007
Men tíbetur sluppu vit til Dals, jólatræið stendur so vakurt mitt í bygdini, og tarabrúgvin veksur so hvørt.
027
033
034
Á Bakkanum er altíd flótt at koma inn.
037040

Friday, December 7, 2012

Vangamyndin henda mánaðin–Sam í Haskátrøð



Sam í Haskátrøð 023
Sam í Haskátrøð (f. 1933) ella Sam Hansen varð føddur páskamorgun og hevur sama føðingardag sum drotningin – 16. apríl. Húsið Haskátrøð hevur navn eftir ánni Haská, sum rennur á Haskájørð. Haskájørð endar so í Haskátrøð, sum er tann parturin av Haskájørð, sum líkasum hoyrir til húsini. Haská kundi vera heilt stór, og tað kom fyri at hon leyp í toybili. Mamma Sam mintist, at í einum áarføri var kjallarin fullur av vatni, og hønurnar fóru siglandi eftir ánni.
Haskátrøð
Sam var yngstur av 5 systkjum, harav teir tveir elstu beiggjarnir – Martin (f. 1908) og Sam (f. 1912) vóru hálvbeiggar hansara, við tað at pápi Sam var giftur tvær ferðir. Fyrra konan Sofía doyði av tuberklum. Heilsystkini vóru Sofus (f. 1924) og Amanda Petrina Elisabeth (f. 1928). Allir tríggir beiggjarnir hjá Sam eru deyðir í Íslandi. Sam eitur eftir beiggja sínum Sam, sum aftur er uppkallaður eftir abba sínum Sámali í Oyrargarði.
Pápi Sam, Johannes Hansen (Jóanes í Haskátrøð), róði út saman við beiggja sínum Óla Jákupi Magnussen alla sína tíð úr Dali. Teir báðir brøðurnir vóru altíð saman, hvør sítt eftirnavn høvdu teir, ivaleyst tí at nýggj navnalóg um familjunavn er komin í gildi ella tikin í brúk.
Barnaspælið fylgdi árstíðunum, tá ið Sam vaks upp. Børnini kopieraðu tað, tey eldru fingust við. Um heystið spældu teir við horn, tey blivu rikin í hagan. Heilt lítil skuldi ein hjálpa til við øllum arbeiði. Konufólkini høvdu nógv at gera, meðan menninir vóru burtur, t.d. torvarbeiði. Tað var stuttligt ‘at bera torvið út’, tí tá kundi ein knoða sær ein torvbólt til at tveita eftir hinum. Teir førdu torvið heim á sýn við hestavogni til torvhúsini har. At hoyggja var keðiligt, og tað var strævið, um góður terri var, tí at tey áttu alla ‘endar’ í bygdini, so tað skuldi rennast ímillum, hvørja ferð avsett var.
Fyrr róku teir nógv oftari enn nú: eftir gimbralombum í august, síðani eftir skurði á mikkjalsmessu, síðani eftir gomlum seinni. Allir plagdu at sleppa einari ær út aftur til at hava feska til jóla, so tað var eisini rikið eftir jólaseyði – hetta er áðrenn frystiboksjóladøgurðan. Tá ið dagurin var stytstur fóru teir at skera upp haga, t.e. at grava veitir í vátum lendi, so at seyðurin skal ikki ganga í blota og verða í vanda fyri at fáa iglar.
Pápin spann og karðaði. Magnus, eitt systkinabarn úr Flyttuni, sum búði hjá teimum, var so óførur at ríva, t.e. blanda ullina í javnar litir: fyrst legði hann undirkarðan á knæið, so tók hann t.d. ein svartan ullarlagd og legði í karðan og so ein hvítan. So tók hann yvirkarðan ella karðalokið omaná. So karðaði hann hetta væl ígjøgnum. So varð ullin, sum nú var blivin grá, tikin úr karðanum, og ullin, sum nú æt ein karði, varð togað til tvífalda longd og løgd á bonkin. Tá alt var rivið, vórðu “ullakarðarnir” allir saman strektir og vundnir saman til ein vindsil, síðani tægaði hann hana sundur aftur, og tástani var klárt at karða. Sam minnist eisini , at Hans Petur, mammubeiggin spann ótrúliga fínan tráð. Mamman, Martina, bant, einki mátti havast á stokkum, tá ið jólini komu.
002
Í Haskátrøð vóru tvær kýr sum vanligt, og tær skuldu mjólkast tvær ferðir hvønn dag. 11. juni var kunningardagur í Dali, t.e. dagurin tá ið neytini skuldu kunna seg við hvørt annað, áðrenn tey skuldu í hagan saman øll. Fyrst vóru tey havd í tveimum og síðani rikin saman.
Vit geva Sam orðið:
Eg nevndi framman  undan, at serliga um veturin gingu karðarnir, rokkur og stokkar dúgliga. Tá var ullin øll tikin til rættis, og skinnini vóru eisini rotaði, og ullin blandað við hina. Roðið var nýtt til skógvar. Í krígsárunum fingust 40 krónur fyri eina bátsmanstroyggju. Tað var hildið at vera so nógv, at ljós var í nógvum húsum kl. 4 á morgni. Serliga upp undir jól.
Av løntum arbeiði var lítið. Tá byrjað var at gera landsvegin til Húsavíkar, vóru einar 30.000 kr. settar av á fíggjarlógini. Hetta er í umleið 1942. Tá var eg so ungur, at eg slapp ikki at arbeiða, men pápi arbeiddi og allir menn í bygdini. Tá hesar krónurnar á Løgtingsins fíggjarlóg vóru brúktar, so var ikki meir, og so steðgaði alt upp til næstu fíggjarlóg. Amboð so sum hakkara og spaka mátti man hava við sjálvur. Út ígjøgnum bøin var nógv mold, sum skuldi flytast. Tað var gjørt við hestavognum. Tá var eg so gamalur, at eg slapp at arbeiða. Sofus bróður hevði fingið okkum hest, vogn og selatoy. Hesturin og eg vóru bestu vinir, og hann kundi eg brúka. Tað gav nakrar krónur. Minnist eg rætt, so var lønin 2 kr. um tíman.
Tá vit komu út á Hamarsenda. Tá komu vit í grót og hamara. Amboð vóru eingi, so tey fyrstu nógvu holini vóru boraði við hondbora og sleggju. Seinri fingu vit eina kobramaskinu. Hon var eitt stórt framstig, men kravdi 2 persónar. Ein at halda maskinuni og ein til at pumpa luft niður gjøgnum boran fyri at fáa dustið upp. Annar gjørdist borin fastur.
Minnukrútið var óført at spreingja við. Nógv betur enn tað keypta dynamittið. Men her vóru góð ráð dýr, tí tað var neyðugt at knúsa tað til pulvur, so tað kundi koma niður í holini.
Sum eg minnist tað, var tað nakað sum Jóannes í Mathúsi og konan Lena tóku sær av. Eg minnist, eg einaferð kom inn til tey. - Helst verið sendur eftir krúti. - Eingin forstova var, so tú kom beint inn í roykstovuna. Ein sera hugnalig roykstova við moldgólvi. Tá lá Jóannes á knæ á gólvinum við einari fjøl undir einari fjøl oman á. Einari sleggju í hondini og minukrút millum báðar fjalirnar. Ikki kundi hann brúka sleggjuna bera, tí so kundi ein neisti festa í krútið. Fyri munn og nøs hevði hann eitt klæði, tí hetta gav eina sera ringa høvuðpínu. Hann bukaði alt sundur uttan nakað óhapp.
Hatta var tað, sum man kundi fáa nakrar krónur burtur úr. Arbeiðið tók langa tíð. Ikki var koyrandi fyrr enn í sekstiárunum.
Eitt annað ævintýr vil eg nevna, sum dalbingar fóru undir. Tað var útflutningur av royðugróti. Hetta er eftir krígslok, og tá samband aftur er við Danmark. Tað frættist, at Nólsingar vunnu hópin av peningi við at útflyta royðugrót til Danmarkar. Danir skuldu nýta tað til at reinsa drekkivatn við. Royðugrót áttu vit nógv av, so her mátti okkurt gerast. Tveir skila- og framstandandi menn í bygdini. Emil Nólsøe (Mil í Klæmintstovu) og Óli Groth Johannesen (Óli í Rennuni) fóru undir at kanna møguleikarnar at verða við, og tað eydnaðist.
Vit fóru undir at høgga royðugrót. Byrjað varð suðuri undir bergi. Her var ein góð lind, men tíðarinnar tonn hevði máað so nógv inn undir bergið og máað av lindini, at í erva var eitt veruligt loft uppi yvir. Vit arbeiddu í tørnum eini 2o tons hvørja ferð. Fylt var í smáar sekkir eini 50 kg í hvønn. Sekkirnir vóru bornir yvir um – yvir í støðna, og vórðu síðani fluttir við báti. Hetta var gjørt nakrar ferðir, og hetta gav pengar.
Hetta gekk uppá stás eina tíð, men einki varð gjørt fyri at tryggja loftið í erva, og ein dag so leyp alt niður, og har var ikki komandi aftur. Til alla lukku hendi hetta, tá vit ikki vóru har, so fólkaskaði hendi ongin.
Henda royðulindin gongur helst allan vegin undir endanum á oynni, tí í Dalsskor og út við landinum eystan fyri skorina er ein breið lind, sum sæst væl frá sjónum. Uttasti endin eitur Á Reyðanum.
Her var verri at koma til, tað mátti verða frá báti. Her var sama mynstur sum heimanfyri. Eitt stórt loft at fara inn undir. Hóast royndirnar heimanfyri, so var ikki hugsað um, at her kundi eisini loypa. Tveir veirar vóru festir í botnin úti á íðuni og síðani festir í stórar steinar á landi. Hetta var rennistrongurin, sum sekkirnir vóru stjóraðir eftir oman í bátin, sum lá undir. Á bátinum vóru Mil og Óli. Óli sat við stýrið, og Mil tók ímóti og passaði motorin. Hetta gekk væl nakrar ferðir, men so ein dag gjørdist ókyrt, og ikki slapst aftur í bátin. Báturin vendi og fór heim aftur. Har sótu vit. Eingin fartelefon. Eingin tyrla at bjarga okkum. Sum eg havi sagt fyrr, so gongur henda lindin heilt inn í Skorina. Har var einki annað at gera enn at royna at ganga inn eftir rókini. Har eru fleiri favna berg niðanfyri, sum gongur beint í havið. So ikki vóru allir líka álvuligur at velja hesa loysnina. Men tað var eingi onnur.
Gunnar á Toft, sum var góður bjargamaður, vanur við bjørgini í Dímum, tók ein spaka og fór inn eftir rókini og reinsað smágrót og leysa royðu út av. So kom hann aftur. Vit tóku fyrst tann elsta mannin, sum var Hans Petur á Brænum. Hann var ógvuliga bangin, men hann hevði í tí dagliga eitt stórt álit á Gunnari. Teir gingu báðir sama sum seyðamenn í Syðsta Haga. Gunnar og eg tóku hann í millum okkum. Gunnar gekk undan og eg aftan á og høvdu hann í millum okkum. Komin inn í Skor, setti hann seg og vit, Gunnar og eg fóru út aftur og hjálpti teimum, sum ikki tordu einsamallir.
Tá allir vóru komnir inn, var farið til gongu. Tað er tungt at koma upp úr Skorini, so hetta var ein stravin dagur.
Stutt eftir, eg tori ikki at siga, at tað var dagin eftir, var Ludvík á Hvanngarðinum Suðuri í haga. Hann hevði verið niðri á Eggini og hugt útav. Tá sá hann, at alt omanfyri har vit høvdu verið, var smokkað niður. So har var ikki farið aftur.
Eg trúgvi at tað, at tað gjørdist ókyrt, var av hægri makt gjørt fyri at bjarga okkum og Dali.
Sama dag, sum Sam fylti 7 ár, fór hann í skúla, hann minnist, at mamman fór úr fyrriklæðnum, hon stóð og vaskaði klæði, og kom við honum. Lærarin smekkaði hann inn á ein bonk undir liðina á Arthur. Sam hevur ikki nógv gott at bera skúlanum, lærarin Martin Berg skuldi eisini røkja skúlan á Skarvanesi, og harafturat mátti lærarin eisini matskaffa sær og sínum, við tað at læraralønin var sera lítil. Tá ið lærarin var á Skarvanesi, hugdu tey ikki í bók í Dali, men høvdu eina fríviku. Mamman lærdi Sam at lesa, og tað sum skuldi dugast uttanat, las hon einar tvær ferðir fyri honum um morgunin, áðrenn hann fór í skúla. Fleiri av børnunum fóru úr skúlanum og dugdu ikki at lesa, Sam las við onkrum teirra, tá ið tey vóru á Sandi og gingu til. Sam gekk tveir vetrar á kvøldskúla hjá Malvinu Clementsen, og ta tíðina lærdi hann meira enn øll 7 skúlaárini. Malvina lærdi eisini Sam at lesa nótar og spæla orgul, hon helt, at hann kundi vera avloysar hennara sum organistur.Billede (24)
Av spølum nevnir Sam: rundbólt í skúlatúninum, heisa flagg, lofta, krógva og blunda, einkjumanna maka í bønum um heystið, lukka holur. Í skúlatúninum dansaðu tey eisini, og Kristina í Toppi plagdi at koma í dansin at læra tey.
Billede (21)
Sam minnist, tá ið minan sprongdist á skúlaloftinum, var sjálvur har undir vegginum. Hann var farin við kúnni tann morgunin, tað var kolsvart í mjørka. Tá ið hann kom aftur, segði mamma hansara við hann, at tey vóru har suðuri í bygdini, tí at Kjartan (á Hvannngarðinum) hevði funnið okkurt upp av sjógv. Sam var skjótur oman, tá stóð Óla Jákup (í Dímun) við hesum, hann hevði tikið úr minuni. Greta Sofía segði honum nei at koma inn á Toft, men lænti teimum skúlalykilin. Teir fara so inn í skúlan báðir. So kom Jógvan í Toppi, hann hevði ligið sjúkur og hevði turriklæði um hálsin. Hini børnini vildu nú sleppa inn, men Kjartan segði nei og stongdi innanfyri.
Tey stóðu upp við veggin vestanfyri, tá ið brast, øskurok og sinkplátur flugu um oyrini á teimum. Óla Jákup á Hvanngarðinum, sum tá var gamal maður og fyri tað mesta lá á seingini, var einasti maður, ið var heima. Hann slapp ikki inn, tí hurðin var stongd, so hann fór upp á loftið í stiga. Hann var ringur av áraknútum, og Sam, sum baara var átta ár, minnist týðiliga, at hann hevði vavt um beinini. Teir, sum doyðu vóru : Óla Jákup í Dímun, Kjartan á Hvanngarðinum og Jógvan í Toppi.
Eitt kvøld nakað eftir spreinginina vóru tey í skúlatúninum og spældu, tað var mánalýsi. Ein maður kom gangandi ímóti teimum, tey rýma undan, men hann kemur aftaná, hann kom so nær, at tey kendu hann, tað var Óla Jákup. Tá tóku tey til beins og runnu tvørtur um allan bøin, og øll endaðu inni í Haskátrøð.
Og Sam heldur fram:
Eg nevndi minuna, á skúlaloftinum, men tað var ikki einasta minan sum kom. Tann fyrsta sum brast var eina óveðursnátt um veturin. Regn og nógvur vindur av landsynningi. Kolamyrkt úti. Eg veit ikki, hvat klokkan var, men eg vildi gitt um 3 tíðina. Tað var eitt ordans dundur, og bróður og eg lupu í einum lopi á gólvið og hugdu út. Tá sóu vit neistarokið suðuri í fjalli. Henda minan var komin inn suðuri í steinum. Tað er nakað væl syðri enn har syðri Bøur endar. Hon gjørdi rættuliga nógvan skaða. Serliga var tað rútar, sum vóru sodnir út av undir trykkinum. Rútaglas var ikki so lætt at fáa, so tað vórðu nógvir rútir sum fingu eitt pappstykki í staðin fyri glas.
Ein onnur kom inn heimanvert við Skipastøðna. Nakað sum í krókin har betongvegurin út í Støð byrjar. Hon brast ikki, og út á seinrapartin tosaðu menn saman, um at tað bar ikki til at lata hana liggja har og rulla í briminum. Teir fóru oman og settu eina talju á hana og drógu hana niðan á, so brimið ikki kundi røkka henni. Tá onglendingar komu at taka hana sundur og at gera hana vandaleysa, ristu teir við høvdinum. Tað vísti seg, at hon var í fínasta ordan, men brast bert ikki. Tað var heppið fyri bygdina.
Í minuni var ein tunna við krúti. Tað var grágult á liti og hart sum steinur. Hetta kom væl við, tá farið var undir at gera landsvegin til Húsavíkar. Krúttunnan varð goymd Suðuri á møl – grivin niður í jørðina uppi undir garðinum eitt sindur sunnan fyri ánna.
Ein onnur kom inn í nakað tað sama staðið. Tað var ein sunnumorgun í góðum veðri. Hon brast. Hon gjørdi stóran skaða. Serliga fór eystari enda á húsunum á Bakkanum, sum nú eru niðurtikin, og Vitus bygdi á grundina. Fólkaskaði var eingin, men gomlu húsini fóru illa. Eg kann minnast at yvirtromin á skúlanum hevði lætt sær so mikið á, at bróstði á suðursíðuni var farið úr plógv og var komið innum. Aðrar minur komu eisini sum ikki brustu, og krútið var meira enn vælkomið.
Veturin 55-56 var Sam á háskúlanum, tá var háskúlin sum ein eftirskúli, tað komu børn úr øllum landinum, og tað var ikki bara í Dali, at skúlin var vánaligur. Á hákúlanum vóru Marius Johannesen (rokning) og Johannes av Skarði (føroyskt), og Sam minnist hetta sum eina góða tíð.
Sam mátti taka húsið í Haskátrøð upp á seg, beint sum hann var fermdur, tá ið systkini vóru flutt burtur í fimmtiárunum, og pápin var á sjúkrahúsi. Mamman og Sam kláraðu torvið sjálvi, hann var lítil á vøkstri, og tá ið hesturin kom heim við roka á vogninum, sá tað út, sum hann kom einsamallur, tí at Sam sást ikki aftan fyri vognin.
Myndin av Martinu og systrunum er tikin av Facebook.
 
Men tá ið Sam kom aftur av háskúlanum, dugdi hann at síggja, at eingin framtíð var í Dali. Hann fekk arbeiði á tunnuvirkinum sum bøkjari, hann minnist, at hann kláraði at gera 80 tunnur ein dag. Tá varð arbeitt við hond. Seinni fekk Sam arbeiði hjá Grími á Dul (Mariu Poulsen), teir arbeiddu við VVS, sum var ein blómandi vinna í fimmtiárunum, tá ið øll skiftu bukkurnar út við ‘træk og slip’. Um kvøldarnar gekk Sam á handilsskúla, haðani hann fekk prógv í 1956.
Eitt stutt skifti arbeiddi Sam hjá landsgrannskoðaranum, men tað var eitt deydligt arbeiði. Síðani søkti Sam starv á gjaldstovuni sum tollari, men fekk boðið starv á skrivstovuni í september 1961, har hann arbeiddi á sosialdeildini. Tá ið nýggj skattalóg kom í 1964, manglaði skattadeildin, sum flutti út í Tinganes, fólk, og har var Sam til 1971, tá ið hann fór á Líkningarráðið. Hetta kunna vit siga hevur verið lívsstarvið hjá Sam. Tá ið edv øldin upprann, var Sam uppi í teimum fyrstu at nema sær teldukunnleika og fekk statsgóðkent prógv í bókhaldi. Sam fór úr arbeiði í 1999.


Sam giftist í 1960 við Johild Hentze (f. 1931) úr Hvalba. Tey bæði møttust hjá Landsgrannskoðaranum undir einum takvindeyga á Bryggjubakka, tað ljóðar ógvuliga romantiskt. Tey búsettust á Argjum og hava tveir synir: Jóan Petur (f. 1970), sum hevur tvey børn og býr í Hoyvík og Jóannes Martin (f. 1963), sum hevur fýra børn. Langabbabørnini eru 4 í tali.
sam2
Sam og Johild hava altíð tikið sær av teimum eldru í báðum familjum. Magnus og Martina búðu ein vetur á Argjum hjá Sam og Johild. Eftir tað at Magnus var farin á sjúkrahús í Havn, var Martina einsamøll í húsi í Dali, men so kom hon til Havnar at vera og var hjá Sam og Johild í 7 ár. Seinni fór hon á Lágargarð at vera, og har hevði hon tað gott, m.a. blivu Martina og Maria Eide so væl har uppi, tær sótu hvør sínumegin borðið og sungu. Martina sovnaði burtur 96 ára gomul.
Húsini í Haskátrøð eru nú summarhús, tá ið tey vóru vorðin tóm, hugsaði Sam, at antin máttu tey gerast í stand ella takast niður, tí at hús, sum standa tóm og køld, fara so illa. Hann tosaði so við eftirkomarar hjá systkjum sínum, og Jóna – dóttir Sofus og Sofus, sonur Amandu vildu fegin vera við. Sam hevur smíðað tað mesta í umvælingini sjálvur, alt innan er úr viði. Og Haskátrøð er aldrin langt burtur úr huganum, á stovubróstinum á Argjum hongur henda tekning av barndómsheiminum.
Sam í Haskátrøð 020
Nú býr Sam einsamallur á Argjum, tí at Johild er flutt á eitt heim av heilsuávum. Tað er ikki heilt einki Sam fær av skafti, tí hann hjálpir Jóannesi við bókhaldi í virki hansara í Litava – um internetið sjálvandi.
Sam í Haskátrøð 026
(Næsta vangamynd verður av Hansinu í Toppi.)